SDG 6 การจัดการน้ำและสุขาภิบาล

เป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6 มุ่งมั่นที่จะ “ให้มีน้ำเพื่อใช้ประโยชน์และมีการจัดการน้ำและสุขาภิบาลอย่างยั่งยืนสำหรับทุกคน” นับเป็นเป้าหมายที่เป็นความท้าทายสำคัญที่จะเข้าถึงสำหรับทุกประเทศ (ร้อยละ 40 ของคนทั่วโลกได้รับผลกระทบจากภาวะขาดแคลนน้ำ) รวมทั้งประเทศไทย^1,2 ความคืบหน้าเกี่ยวกับเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6 วัดได้จาก 8 เป้าหมายและ 11 ตัวชี้วัด ซึ่งสามารถดูได้จากตารางที่ 1 ด้านล่าง และหากประสบความสำเร็จจะแสดงถึงความสำเร็จของประเทศไทยในการบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6  

ตารางที่ 1: เป้าหมายและตัวชี้วัดของ ​SDG 6

เป้าหมายเหล่านี้ได้รับการออกแบบให้ครอบคลุมแบบองค์รวมครอบคลุมประเด็นต่างๆที่นอกเหนือไปจากการเข้าถึงน้ำและยังช่วยแก้ไขปัญหาต่างๆ เช่น คุณภาพน้ำ (เป้าหมาย 6.3) และประสิทธิภาพการใช้น้ำ (เป้าหมาย 6.4) เพื่อให้บรรลุเป้าหมายเหล่านี้จำเป็นต้องมีการลงทุนด้านโครงสร้างพื้นฐาน สิ่งอำนวยความสะดวกด้านสุขาภิบาลและการส่งเสริมสุขอนามัยในทุกระดับ³ การบรรเทาการขาดแคลนน้ำโดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเผชิญกับความท้าทายที่เพิ่มขึ้นซึ่งเกิดจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศจะต้องมีการป้องกันและฟื้นฟูระบบนิเวศที่เกี่ยวข้องกับน้ำ เช่น แม่น้ำ ทะเลสาบ พื้นที่ชุ่มน้ำ ป่าไม้ และสภาพแวดล้อมบนภูเขา

ภาพรวมสถานการณ์ของเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6

เป็นโชคดีของประเทศไทยที่มีทรัพยากรน้ำอย่างเพียงพอ ประเทศไทยได้รับปริมาณน้ำฝนเฉลี่ย 1,374 มิลลิเมตรต่อปีซึ่งสูงกว่าค่าเฉลี่ยทั่วโลกที่ 990 มิลลิเมตรอย่างมาก⁴

ด้วยเหตุนี้ ปัจจุบันประเด็นปัญหาปริมาณน้ำไม่ค่อยได้รับความกดดันมากเท่ากับเรื่องการบริหารจัดการน้ำ และเพื่อให้มั่นใจได้ว่ามีคุณภาพน้ำที่เพียงพอซึ่งถือได้ว่าเป็นความท้าทายที่ประเทศไทยต้องเผชิญกับความพยายามในการบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6

รูปที่ 1. จุดแข็งและจุดอ่อนด้านความมั่นคงด้านน้ำ และศักยภาพในการพัฒนาเรื่องน้ำของประเทศไทย⁵

ใน ปีพ.ศ. 2560 ประเทศไทยได้ดำเนินการตามมาตรการต่างๆ เพื่อให้บรรลุตัวชี้วัดต่างๆ ของเป้าหมายการพัฒนายั่งยืนที่ 6 ประมาณร้อยละ 98 ของประชากรในประเทศไทย สามารถเข้าถึง “น้ำดื่มสะอาด” และ 93% มีสุขอนามัยที่ดีขึ้น ⁶ สอดคล้องกับที่กล่าวมานี้ รายงานการทบทวนโดยสมัครใจระดับชาติของประเทศไทยได้รายงานว่า “เกือบร้อยละ 100” ของครัวเรือนสามารถเข้าถึงน้ำดื่มที่ปลอดภัยและราคาไม่แพง รวมทั้งสิ่งอำนวยความสะดวกด้านสุขาภิบาล⁷​

นอกจากนี้ ประเทศไทยยังสามารถลดอัตราการตายของทารก และลดโรคที่เกิดจากน้ำ ซึ่งเป็นผลมาจากนโยบายที่กำหนดให้รัฐบาลทุกระดับต้องจัดหาน้ำสะอาดและสุขาภิบาลในเขตพื้นที่ซึ่งตนเองรับผิดชอบ และเพื่อให้ได้ระดับคุณภาพตามมาตรฐานแห่งชาติสำหรับคุณภาพของน้ำดื่ม⁸

รูปที่ 2. การบริโภคน้ำต่อวันต่อคนในประเทศไทย⁹

ถือเป็นสิ่งสำคัญที่ต้องเน้นว่าการเข้าถึงน้ำและสุขาภิบาลถือเป็นสิทธิมนุษยชน ดังนั้น แม้ว่าประชากรชาวไทยส่วนใหญ่จะเข้าถึงน้ำดื่ม แต่ในความเป็นจริงคนไทยบางส่วนก็ยังไม่เข้าถึงน้ำดื่ม ซึ่งหมายความว่าพวกเขายังไม่สามารถตระหนักถึงสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐาน¹⁰ เป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6 มุ่งหวังว่า “ไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง” ดังนั้น จึงเน้นกลุ่มคนที่ด้อยโอกาสและกลุ่มคนชายขอบ เช่น กลุ่มชนพื้นเมืองของไทย ร่วมกับความพยายามในการติดตามและลดความเหลื่อมล้ำในการให้บริการน้ำดื่ม จะช่วยให้มั่นใจได้ในความพยายามเพื่อบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6 โดยมุ่งเน้นไปยังกลุ่มคนที่มีความต้องการมากที่สุด ¹¹ ความจำเป็นในการให้ความสำคัญกับเรื่องนี้ได้รับการยอมรับจากรัฐบาลไทยซึ่ง “มุ่งมั่น” เพื่อเอาชนะความท้าทายด้านน้ำและสุขาภิบาลในพื้นที่ชนบท¹²

ประเทศไทยเผชิญกับความท้าทายเพิ่มเติมคือการทำให้มั่นใจได้ว่ามีปริมาณน้ำดื่มสะอาดเพียงพอในอนาคต แม้จะมีการเข้าถึงน้ำดื่มในระดับสูง ในปัจจุบันการตัดไม้ทำลายป่าและการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศผสมผสานกับความต้องการใช้น้ำจากอุตสาหกรรมที่เพิ่มขึ้น ส่งผลให้เกิดการขาดแคลนน้ำเพิ่มขึ้น¹³ นอกจากนี้ยังมีประเด็นที่เกี่ยวข้องกับคุณภาพน้ำเนื่องจากสารเคมีที่ใช้ในการเกษตร ขยะอุตสาหกรรม และน้ำเสียที่ไม่ผ่านการบำบัด  ขณะนี้ไหลเข้าสู่ทางน้ำหลายสายของประเทศไทย การบำบัดน้ำเสียยังเป็นอีกประเด็นที่น่าเป็นห่วงสำหรับประเทศไทยในปัจจุบัน แม่น้ำในเขตเมืองโดยเฉพาะอย่างยิ่งแม่น้ำเจ้าพระยาตอนล่าง ซึ่งเป็นที่ตั้งของกรุงเทพมหานครอาจถูกปนเปื้อนได้ง่าย อันเนื่องมาจากโรงงานที่ปล่อยมลพิษออกมา¹⁴ ซึ่งรวมถึงสารกำจัดศัตรูพืช ปุ๋ย สิ่งปฏิกูลในเขตเมืองและสารเคมีตกค้าง แค่เพียงร้อยละ 15 ของปริมาณน้ำที่บริโภคทั้งหมดได้รับการบำบัดน้ำเสียซึ่งเป็นตัวเลขที่ต่ำ ทำให้กระตุ้นให้องค์การสหประชาชาติเรียกร้องให้รัฐบาลไทยว่า “การทำให้สุขาภิบาลจากน้ำเป็นจุดเน้นที่สำคัญสำหรับการลงทุน”¹⁵ ปัจจุบันมีโรงบำบัดน้ำเสียมากกว่า 100 แห่ง รวมทั้งโรงงานจัดการขยะและน้ำเสียมากกว่า 1,500 แห่ง โดยมีแผนจะสร้างโรงงานบำบัดเพิ่มอีก 19 แห่ง และคาดว่าจะเพิ่มความสามารถในการบำบัดน้ำเสียของประเทศไทยในอัตราร้อยละ 10 ต่อปีในอนาคต

รูปที่ 3. พระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 เรื่องการจัดการทรัพยากรน้ำ¹⁶

มีความจำเป็นต้องจัดการกับความท้าทายด้านการเกษตรในความพยายามที่จะบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่  ปัจจุบันมีเพียง 1 ใน 6 ของพื้นที่การเกษตรของประเทศไทยที่ได้รับการพัฒนาระบบชลประทานโดยที่ดินส่วนใหญ่ตั้งอยู่ในภาคกลางของประเทศไทย เกษตรกรที่อยู่นอกภูมิภาคนี้ต้องเผชิญกับความท้าทายอันเนื่องมาจากความไม่สมดุลของปริมาณน้ำฝนและภัยคุกคามที่เกิดจากภัยแล้ง¹⁷ ความพยายามของประชาชนรากหญ้าในการปรับปรุงระบบชลประทานเป็นไปอย่างต่อเนื่อง และกรมชลประทานพร้อมกับองค์กรพัฒนาเอกชนหลายองค์กรกำลังทำงานเพื่อกระจายโครงสร้างพื้นฐานด้านชลประทานในประเทศไทยให้เท่าเทียมกันมากยิ่งขึ้น ความพยายามเหล่านี้กำลังดำเนินการอย่างต่อเนื่อง

หลัก 3 ประการ ของการบริหารจัดการน้ำในประเทศไทย

กำลังมีการวางแผนเพื่อเอาชนะความท้าทายเหล่านี้และเพื่อบรรเทาความเสี่ยงที่เกิดจากความท้าทายที่เพิ่มมากขึ้น เช่น การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ แผนยุทธศาสตร์การจัดการทรัพยากรน้ำ พ.ศ.2558–2569 ของรัฐบาลไทย เป็นส่วนสำคัญของยุทธศาสตร์การพัฒนาแผนจัดการน้ำอย่างยั่งยืนในประเทศไทย¹⁸ ความมุ่งมั่นที่จะดำเนินการโดยใช้แนวทางแบบองค์รวมทั้งในแง่ของประสิทธิภาพการใช้น้ำและโครงสร้างพื้นฐานด้านทรัพยากรน้ำ เพื่อให้มั่นใจได้ว่าประเทศไทยจะสามารถตอบสนองต่อความต้องการใช้น้ำในอนาคตได้

ตารางที่ 2: ยุทธศาสตร์การบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ

รูปที่ 4. หลัก 3 ประการ ของการจัดการน้ำในประเทศไทย¹⁹

โดยเฉพาะอย่างยิ่ง อ้างถึงรัฐบาลตามแผนยุทธศาสตร์การบริหารจัดการทรัพยากรน้ำที่กำลังดำเนินการเพื่อ:

• แก้ปัญหาทรัพยากรน้ำที่ก่อให้เกิดผลกระทบทางเศรษฐกิจและสังคมอย่างรุนแรง
• บูรณาการการจัดการน้ำในลักษณะที่เหมาะสม
• ความสมดุลของการพัฒนาเศรษฐกิจและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม
• ขยายการศึกษาแผนยุทธศาสตร์ลุ่มน้ำที่มีอยู่และแผนปฏิบัติการ²⁰

แผนนี้ได้ถูกกำหนดขึ้นตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช​ รัชกาลที่ 9 และพยายามที่จะส่งเสริมแนวทางแบบองค์รวมและแบบบูรณาการในการจัดการน้ำ ในขณะเดียวกันก็มุ่งไปสู่การบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนอื่นๆ ควบคู่กันไป²¹ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ทรงตั้งมูลนิธิมูลนิธิอุทกพัฒน์ในพระบรมราชูปถัมภ์เมื่อ พ.ศ. 2554 โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อรับมือกับประเด็นการพัฒนาที่เกี่ยวกับน้ำ ในปีพ.ศ. 2560 มากกว่า 600 หมู่บ้านได้บูรณาการปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อชี้นำความพยายามในการพัฒนาน้ำโดยอาศัยความร่วมมือกับมูลนิธิอุทกพัฒน์²²    

รัฐบาลยังได้ทำงานเพื่อบรรเทาผลกระทบจากภัยแล้งในพื้นที่ชนบทและชุมชนเกษตรกรรม ตัวอย่าง เช่น ในปี พ.ศ. 2559 ในช่วงฤดูแล้งที่รุนแรงรัฐบาลได้ดำเนินการเพื่อให้แน่ใจว่าทรัพยากรน้ำได้รับการจัดการเพื่อเข้าถึงพื้นที่ที่จำเป็นเร่งด่วนที่สุด รัฐบาลให้การฝึกอบรมเกี่ยวกับการใช้น้ำอย่างมีประสิทธิภาพและให้การสนับสนุนให้เกษตรกรเพาะปลูกพืชที่ใช้น้ำน้อยลง²³

รูปที่ 5. ผลกระทบของอุทกภัยในอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขง²⁴    

การตอบสนองจากภาคประชาสังคม

กลุ่มประชาสังคมต่างๆ ได้รับทราบถึงความพยายามของรัฐบาลในการจัดการทรัพยากรน้ำให้มีความยั่งยืนมากขึ้น แต่หลายคนให้เหตุผลว่ายังคงมีบางอย่างที่ต้องปรับปรุง โดยเฉพาะอย่างยิ่งได้มีการเรียกร้องให้มีการปรึกษาหารือเพิ่มเติมกับชุมชนท้องถิ่นเมื่อดำเนินการโครงการจัดการน้ำเพื่อปรับปรุงการบำบัดน้ำเสีย เพื่อต่อสู้กับภัยคุกคามซึ่งแหล่งต้นน้ำกำลังเผชิญอยู่และเพื่อปรับปรุงการศึกษาของประชาชนเกี่ยวกับประเด็นการอนุรักษ์น้ำ²⁵ พวกเขายังให้ความสนใจกับความจริงที่ว่าประชากรที่เพิ่มมากขึ้น การเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างต่อเนื่องและภัยคุกคามที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศทำให้การจัดการน้ำอย่างยั่งยืนทำได้ยากขึ้นในอีกหลายปีข้างหน้า ²⁶ ดังนั้น พวกเขากำลังกดดันให้รัฐบาลวางแผนล่วงหน้าเพื่อป้องกันไม่ให้วิกฤตน้ำเกิดขึ้นอีกในอนาคต

อันดับความก้าวหน้าของประเทศไทยจนถึงปัจจุบันสนับสนุนทั้งมุมมองของรัฐบาลว่ามีความก้าวหน้ามากขึ้นในการบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6 ตลอดจน การวิจารณ์ของภาคประชาสังคมว่ายังคงมีช่องทางในการปรับปรุง ความพยายามของประเทศไทยในการบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6 ได้รับการจัดอันดับเป็น “สีเหลือง” โดยดัชนีเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืน ซึ่งเป็นโครงการที่ดำเนินงานเพื่อติดตามความก้าวหน้าของเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนทั่วโลก ระดับที่พวกเขาใช้อยู่ในช่วงตั้งแต่สีเขียวหมายถึงบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืน ถึงสีเหลือง สีส้ม และสีแดง ซึ่งแต่ละสีแสดงถึงระยะห่างที่เพิ่มขึ้นจากการบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืน สถานะสีเหลืองของไทยถูกกำหนดจากความจริงที่ว่าการเข้าถึงน้ำและสุขาภิบาลที่ดีขึ้นยังคงไม่ถึงร้อยละ 100 แม้ว่าน้ำจืดจะมีสัดส่วน ร้อยละ 13.10 ของทรัพยากรน้ำหมุนเวียนทั้งหมด²⁷ และการขาดน้ำใต้ดินที่นำเข้าคือ 2.9 ล้านลูกบาศก์เมตร/ปีต่อคน ทั้งสองคะแนนให้สถานะ “สีเขียว” ตามดัชนีการจัดการน้ำอย่างมีประสิทธิภาพและการทำงานเพื่อให้บรรลุทุกตัวชี้วัดของเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่ 6 จะช่วยให้มั่นใจได้ว่ามีความยืดหยุ่นและการพัฒนาอย่างยั่งยืนของประเทศไทยจะเกิดขึ้น และการขาดแคลนน้ำไม่เป็นอุปสรรคมากนักที่จะขับเคลื่อนไปข้างหน้า ประเทศไทยรวมทั้งพันธมิตรด้านการพัฒนาและประชาคมระหว่างประเทศต้องร่วมมือกันในการแบ่งปันเทคโนโลยี และเพื่อให้แน่ใจในการจัดการทรัพยากรน้ำร่วมกันอย่างเหมาะสม ซึ่งเป็นความพยายามที่เป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนจะถูกกำหนดไว้อย่างเหมาะสมเพื่อช่วยอำนวยความสะดวก²⁸   

อ่านเพิ่มเติมเกี่ยวกับการดำเนินการของภาคประชาสังคมของไทยต่อเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืน​